Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest najczęściej wynikiem kolonizacji bakterii drogą wstępującą, rzadziej krwiopochodną lub limfatyczną. Do rozwoju ZUM po jednorazowym zacewnikowaniu pęcherza moczowego dochodzi u 1-2% pacjentów. Czynnikiem etiologicznym u 70-95% z nich jest E. coli, u pozostałych Enterobacteriaceae i Staphylococcus saprophyticus . By rozopoznać ZUM, należy uwzględnić objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych takich jak: ogólne badanie moczu, posiewu moczu, którego dodatni wynik jest koniecznym warunkiem w rozpoznaniu ZUM.
Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Budowa cewki moczowej kobiety jest krótka, szeroka i prosta, co predysponuje do łatwiejszego zachorowania na ZUM.
Inne powody to:
- zła higiena w obrębie dróg moczowych, rodnych, odbytu (większa obecność bakterii jelitowych, zwłaszcza E.coli w okolicy krocza)
- aktywność seksualna (podrażnienie okolicy ujścia cewki moczowej)
- korzystanie z publicznych kąpielisk
- źle kontrolowana kamica dróg moczowych
- wady anatomiczne ukł. moczowego np. refluks pęcherzowo-moczowodowy
- zaburzenia neurologiczne
- cukrzyca
- zaburzenia odporności
- ciąża
Objawy ZUM
- pieczenie lub ból w okolicy cewki moczowej
- parcie na mocz oraz oddawanie małych częstych porcji moczu
- ból w podbrzuszu lub okolicy lędźwiowej
- może wystąpić gorączka, nudności, brak apetytu- dzieci/ osoby starsze.
Objawy ZUM u dzieci:
- brak apetytu
- słabe przybieranie na wadze
- gorączka/ stany podgorączkowe
- luźniejsze stolce, niespecyficzne bóle brzucha
- moczenie nocne
- zaburzenie koncentracji
Zakażenie układu moczowego u chorych na cukrzycę
ZUM u chorych na cukrzycę uznaje się za zakażenie powikłane. U kobiet chorych na cukrzycę bezobjawowy bakteriomocz występuje bardzo często i jest wskazaniem do eradykacji, ponieważ nieleczony prowadzi do zaburzenia funkcji nerek. Chorzy na cukrzycę częściej chorują na śródmiąższowe zapalenie nerek, z tworzeniem się licznych, drobnych ropni i rozwojem niewydolności nerek. W przebiegu ZUM u chorych na cukrzycę, zwłaszcza w postaci odmiedniczkowego zapalenia nerek, często dochodzi do martwicy brodawek nerkowych.
Zakażenie układu moczowego u ciężarnych
U około 7% kobiet w ciąży stwierdza się bakteriomocz bezobjawowy, który musi być leczony ze względu na ciążę. U około 2% kobiet w ciąży zakażeniom układu moczowego towarzyszą objawy kliniczne. Zwiększoną podatność na ZUM w ciąży tłumaczą zmiany, które zachodzą w organizmie kobiety w tym czasie: pęcherz moczowy unosi się i przemieszcza do przodu, co predysponuje do zalegania moczu. GFR zwiększa się do 45% i wraz z uciskiem moczowodów przez powiększającą się macicę prowadzi do ich poszerzenia i zastoju moczu. Najwieksze ryzyko ZUM szacuje się na okres drugiego trymestru. ZUM u ciężarnych zwiększa ryzyko wcześniactwa, urodzenia dziecka z niską masą ciała (<2500 g) oraz śmiertelności okołoporodowej. Warunkiem rozpoznania bakteriomoczu bezobjawowego jest wykonanie 2-ch kolejnych posiewów moczu w odstępach 24 godzin i wyhodowanie z nich takich samych szczepów.
Najczęstszą postacią ZUM objawowego u kobiet w ciąży jest zapalenie pęcherza moczowego. Postępowanie jest analogiczne jak w przypadku bakteriomoczu bezobjawowego. OOZN rozwija się częściej w bardziej zaawansowanej ciąży, zwykle w trzecim trymestrze. Objawy kliniczne są podobne jak u chorych niebędących w ciąży (ból w okolicy lędźwiowej, wysoka temperatura ciała, nudności i wymioty).
Leczenie
Leczenie niepowikłanego ZUM u mężczyzn powinno trwać co najmniej 7 dni. Leczenie stosowane powyżej 7 dni zapobiega wystąpieniu powikłaną w postaci przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego. Lekami pierwszego rzutu są fluorochinolony oraz trimetoprim-sulfametoksazol. Jako leki II-go rzutu lub w przypadku istnienia przeciwwskazań do stosowania leków wymienionych wyżej można zastosować cefalosporyn II i III generacji oraz aminoglikozydy.
Powikłanemu ZUM u mężczyzn mogą towarzyszyć objawy kliniczne tj. częstomocz, parcia naglące, ból podbrzusza czy okolicy lędźwiowej. Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany – od zakażenia przebiegającego jako łagodna infekcja do ciężkiego, jakim jest urosepsa, zwłaszcza u osób starszych, wymagająca hospitalizacji. U około 60% chorych głównym patogenem powikłanego ZUM jest E. Coli. Lekami pierwszego rzutu w powikłanym ZUM są fluorochinolony, ze względu na ich szerokie spektrum działania oraz aktywność w stosunku do większości patogenów dróg moczowych. Alternatywę stanowią cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy, gdy I-wszy rzut jest niemożliwy do zastosowania. Większość chorych jest leczona ambulatoryjnie. W przypadku ciężkiego ZUM (urosepsa) wymagana jest natychmiastowa hospitalizacja. Leczenie trwa do 14 dni, winno być ściśle dopasowane do klinicznego stanu chorego i uzależnione od choroby podstawowej. Powikłane ZUM nawraca u większości chorych. Wynika to z definicji choroby, której przyczynę stanowi istnienie anatomicznej lub czynnościowej nieprawidłowości dróg moczowych. Warunkiem trwałego wyeliminowania zakażenia jest więc wyleczenie choroby podstawowej.
Lekami pierwszego rzutu u dzieci chorych na ZUM są cefalosporyny II i III generacji, aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz oraz trimetoprim. Po zakończonym leczeniu u dzieci, zgodnie z wytycznymi zaleca się stosowanie małych dawek antybiotyków, w celu zapobiegania nawrotom. Lekami z wyboru są nitrofurantoina, trimetoprim, cefaleksyna i cefaklor.
U chorych na cukrzycę antybiotykami I-go rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem b-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji, trimetoprim oraz aminoglikozydy.
Leczenie bakteriomoczu bezobjawowego oraz ostrego niepowikłanego zapalenia pęcherza u kobiet w ciąży powinno trwać 7-10 dni. Lekami pierwszego rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz nitrofurantoina. Po zakończeniu leczenia należy wykonać posiew moczu, w celu kontroli skuteczności zastosowanego leczenia.
Antybiotykami pierwszego rzutu w przypadku niepowikłanego OOZN u ciężarnych są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy. W pierwszym trymestrze ciąży przeciwwskazane są fluorochinolony, tetracykliny i trimetoprim-sulfametoksazol, a w ostatnim sulfonamidy. W przypadku każdego ZUM ciężarna powinna przyjmować dużą ilość płynów w celu utrzymania prawidłowej diurezy i odpowiedniego przepływu moczu, który jest istotnym czynnikiem, w usuwaniu patogenów z dróg moczowych.
Jak zapobiegać chorobie?
Pacjenci narażeni na nawroty zakażenia powinni starać się wzmacniać naturalne mechanizmy obronne dróg moczowych poprzez:
- spożywanie dużej ilości płynów
- dbałość o higienę intymną
- stosowanie witamina C oraz żurawiny.