Zakażenie układu moczowego

Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest najczęściej wynikiem kolonizacji bakterii drogą wstępującą, rzadziej krwiopochodną lub limfatyczną. Do rozwoju ZUM po jednorazowym zacewnikowaniu  pęcherza moczowego dochodzi u 1-2% pacjentów. Czynnikiem etiologicznym u 70-95% z nich jest E. coli, u pozostałych Enterobacteriaceae i Staphylococcus saprophyticus . By rozopoznać ZUM, należy uwzględnić objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych takich jak: ogólne badanie moczu, posiewu moczu, którego dodatni wynik jest koniecznym warunkiem w rozpoznaniu ZUM.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu

Budowa cewki moczowej kobiety jest krótka, szeroka i prosta, co predysponuje do łatwiejszego zachorowania na ZUM.
Inne powody to:

  • zła higiena w obrębie dróg moczowych, rodnych, odbytu (większa obecność bakterii jelitowych, zwłaszcza E.coli w okolicy krocza)
  • aktywność seksualna (podrażnienie okolicy ujścia cewki moczowej)
  • korzystanie z publicznych kąpielisk
  • źle kontrolowana kamica dróg moczowych
  • wady anatomiczne ukł. moczowego np. refluks pęcherzowo-moczowodowy
  • zaburzenia neurologiczne
  • cukrzyca
  • zaburzenia odporności
  • ciąża

Objawy ZUM

  • pieczenie lub ból w okolicy cewki moczowej
  • parcie na mocz oraz oddawanie małych częstych porcji moczu
  • ból w podbrzuszu lub okolicy lędźwiowej
  • może wystąpić gorączka, nudności, brak apetytu- dzieci/ osoby starsze.

Objawy ZUM u dzieci:

  • brak apetytu
  • słabe przybieranie na wadze
  • gorączka/ stany podgorączkowe
  • luźniejsze stolce, niespecyficzne bóle brzucha
  • moczenie nocne
  • zaburzenie koncentracji

Zakażenie układu moczowego u chorych na cukrzycę

ZUM u chorych na cukrzycę uznaje się za zakażenie powikłane. U kobiet chorych na cukrzycę bezobjawowy bakteriomocz występuje bardzo często i jest wskazaniem do eradykacji, ponieważ nieleczony prowadzi do zaburzenia funkcji nerek. Chorzy na cukrzycę częściej chorują na śródmiąższowe zapalenie nerek, z tworzeniem się licznych, drobnych ropni i rozwojem niewydolności nerek. W przebiegu ZUM u chorych na cukrzycę, zwłaszcza w postaci odmiedniczkowego zapalenia nerek, często dochodzi do martwicy brodawek nerkowych.

Zakażenie układu moczowego u ciężarnych

U około 7% kobiet w ciąży stwierdza się bakteriomocz bezobjawowy, który musi być leczony ze względu na ciążę. U około 2% kobiet w ciąży zakażeniom układu moczowego towarzyszą objawy kliniczne. Zwiększoną podatność na ZUM w ciąży tłumaczą zmiany, które zachodzą w organizmie kobiety w tym czasie: pęcherz moczowy unosi się i przemieszcza do przodu, co predysponuje do zalegania moczu. GFR zwiększa się do 45% i wraz z uciskiem moczowodów przez powiększającą się macicę prowadzi do ich poszerzenia i zastoju moczu. Najwieksze ryzyko ZUM szacuje się na okres drugiego trymestru. ZUM u ciężarnych zwiększa ryzyko wcześniactwa, urodzenia dziecka z niską masą ciała (<2500 g) oraz śmiertelności okołoporodowej. Warunkiem rozpoznania bakteriomoczu bezobjawowego jest wykonanie  2-ch kolejnych posiewów moczu w odstępach 24 godzin i wyhodowanie z nich takich samych szczepów.

Najczęstszą postacią ZUM objawowego u kobiet w ciąży jest zapalenie pęcherza moczowego. Postępowanie jest analogiczne jak w przypadku bakteriomoczu bezobjawowego. OOZN rozwija się częściej w bardziej zaawansowanej ciąży, zwykle w trzecim trymestrze. Objawy kliniczne są podobne jak u chorych niebędących w ciąży (ból w okolicy lędźwiowej, wysoka temperatura ciała, nudności i wymioty).

 Leczenie

Leczenie niepowikłanego ZUM u mężczyzn powinno trwać co najmniej 7 dni. Leczenie stosowane powyżej 7 dni zapobiega wystąpieniu powikłaną  w postaci przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego. Lekami pierwszego rzutu są fluorochinolony oraz trimetoprim-sulfametoksazol. Jako leki II-go rzutu lub w przypadku istnienia przeciwwskazań do stosowania leków wymienionych wyżej można zastosować cefalosporyn II i III generacji oraz aminoglikozydy.

Powikłanemu ZUM u mężczyzn mogą towarzyszyć objawy kliniczne tj. częstomocz, parcia naglące, ból podbrzusza czy okolicy lędźwiowej. Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany – od zakażenia przebiegającego jako łagodna infekcja do ciężkiego, jakim jest urosepsa, zwłaszcza u osób starszych, wymagająca hospitalizacji. U około 60% chorych głównym patogenem powikłanego ZUM jest E. Coli. Lekami pierwszego rzutu w powikłanym ZUM są fluorochinolony, ze względu na ich szerokie spektrum działania oraz aktywność w stosunku do większości patogenów dróg moczowych. Alternatywę stanowią cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy, gdy I-wszy rzut jest niemożliwy do zastosowania. Większość chorych jest leczona ambulatoryjnie. W przypadku ciężkiego ZUM (urosepsa) wymagana jest natychmiastowa hospitalizacja. Leczenie trwa do 14 dni, winno być ściśle dopasowane do klinicznego stanu chorego i uzależnione od choroby podstawowej. Powikłane ZUM nawraca u większości chorych. Wynika to z definicji choroby, której przyczynę stanowi istnienie anatomicznej lub czynnościowej nieprawidłowości dróg moczowych. Warunkiem trwałego wyeliminowania zakażenia jest więc wyleczenie choroby podstawowej.

Lekami pierwszego rzutu u dzieci chorych na ZUM są cefalosporyny II i III generacji, aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz oraz trimetoprim. Po zakończonym leczeniu u dzieci, zgodnie z wytycznymi zaleca się stosowanie małych dawek antybiotyków, w celu zapobiegania nawrotom. Lekami z wyboru są nitrofurantoina, trimetoprim, cefaleksyna i cefaklor.

U chorych na cukrzycę antybiotykami I-go rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem b-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji, trimetoprim oraz aminoglikozydy.

 

Leczenie bakteriomoczu bezobjawowego oraz ostrego niepowikłanego zapalenia pęcherza u kobiet w ciąży powinno trwać 7-10 dni. Lekami pierwszego rzutu są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz nitrofurantoina. Po zakończeniu leczenia należy wykonać posiew moczu, w celu kontroli skuteczności zastosowanego leczenia.

Antybiotykami pierwszego rzutu w przypadku niepowikłanego OOZN u ciężarnych są aminopenicyliny z inhibitorem β-laktamaz, cefalosporyny II i III generacji oraz aminoglikozydy. W pierwszym trymestrze ciąży przeciwwskazane są fluorochinolony, tetracykliny i trimetoprim-sulfametoksazol, a w ostatnim sulfonamidy. W przypadku każdego ZUM ciężarna powinna przyjmować dużą ilość płynów w celu utrzymania prawidłowej diurezy i odpowiedniego przepływu moczu, który jest istotnym czynnikiem, w usuwaniu patogenów z dróg moczowych.

Jak zapobiegać chorobie?

Pacjenci narażeni na nawroty zakażenia powinni starać się wzmacniać naturalne mechanizmy obronne dróg moczowych poprzez:

  • spożywanie dużej ilości płynów
  • dbałość o higienę intymną
  • stosowanie witamina C oraz żurawiny.