Zapalenie ucha – czy potrafisz je rozpoznać i leczyć?

Każdy z nas, czy to w wieku dziecięcym, czy w późniejszym okresie swojego życia doświadczył bólu ucha, który z dużym prawdopodobieństwem był spowodowany toczącym się procesem zapalnym zlokalizowanym w jego obrębie. Statystyki pokazują, że zapalenie ucha najczęściej dotyka dzieci do szóstego roku życia i w większości przypadków ma podłoże wirusowe. Jednak choroba ta w zależności od rodzaju, umiejscowienia i procesów infekcyjnych może dotyczyć każdego z nas, niezależnie od wieku.

Na początku przybliżmy sobie trochę samą anatomię narządu słuchu

Ucho, jak większość z nas wie, składa się z trzech podstawowych elementów:

• ucha zewnętrznego wraz z małżowiną uszną (fałdem skórnym), przewodem słuchowym zewnętrznym, czyli kanałem doprowadzającym fale dźwiękowe do błony bębenkowej oraz zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej;
• ucha środkowego – będącego niewielką przestrzenią wypełnioną powietrzem. W jego skład wchodzą: błona bębenkowa, czyli błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego; trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko, będące najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego) oraz trąbka słuchowa, zwana również trąbką Eustachiusza. Jest to kanał łączący ucho środkowe z gardłem (to właśnie to miejsce jest najczęściej źródłem zapalenia, szczególnie w przypadku dzieci, u których trąbki słuchowe nie są w tym okresie życia finalnie wykształcone), a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego;
• ucha wewnętrznego wraz z przedsionkiem wypełnionym płynem, do którego prowadzi okienko owalne. Część ta składa się z szeregu połączonych ze sobą przestrzeni, w których wyróżnia się błędnik błoniasty – wypełniony perylimfą i błędnik kostny – wypełniony endolimfą i zawierający przedsionek, ślimaka oraz trzy kanały półkoliste.

Wszystkie wspomniane powyżej części mogą zostać objęte procesem zapalnym i wówczas mamy odpowiednio do czynienia z:

• zapaleniem ucha zewnętrznego;
• zapaleniem ucha środkowego oraz
• zapaleniem ucha wewnętrznego.

Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie ucha zewnętrznego jest dość powszechną dolegliwością i może występować u osób niezależnie od wieku. Proces zapalny obejmuje wówczas przeważnie przewód słuchowy zewnętrzny. Przyjmuje się, że jest on z dużym prawdopodobieństwem następstwem uszkodzenia gruczołów łojowych, które w efekcie przestają produkować woskowinę, która ma chronić tę część ucha. Warunkami sprzyjającymi rozwojowi stanu chorobowego są z dużą pewnością: uszkodzenie nabłonka, zbytnia wilgotność oraz zmiana poziomu PH występującego w przewodzie słuchowym. Zapalenie ucha zewnętrznego może mieć różne podłoże, nie tylko związane z powyższymi sytuacjami, ale również na zwiększenie prawdopodobieństwa jego wystąpienia może mieć wpływ nasz styl życia. Temu schorzeniu sprzyja również występowanie alergii czy cukrzycy. Ponadto częsty kontakt z wodą w basenie, gdzie drobnoustroje łatwo się przemieszczają, a chlor w niej zawarty dodatkowo zmiękcza naskórek czy w przypadku nieprawidłowej higieny swoich uszu (używając do tego celu „zakazanych” przyrządów, takich jak wsuwki czy zapałki, itp., a nawet wbrew ogólnej opinii również patyczków higienicznych, które mogą spowodować przemieszczenie się woskowiny w głąb przewodu słuchowego) zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia stanu zapalnego w obrębie ucha zewnętrznego. Najlepszą propozycją, która ułatwi nam czyszczenie zewnętrznego przewodu słuchowego, są różnego rodzaju spraje ułatwiające rozpuszczanie i usuwanie woskowiny.

Jak już wspomnieliśmy, zapalenie ucha może mieć różny charakter, w zależności od drobnoustrojów, które wywołają proces zapalny. I tak możemy tutaj wyróżnić infekcje o podłożu:

• bakteryjnym, które najczęściej wywoływane są przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) przyjmującymi postać czyraka lub zmiany ropnej, a także przez pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa);
• grzybiczym, wywoływanymi w dużej mierze przez grzyby z rodziny Candida lub grzyby pleśniowe;
• a także wirusowym, które są następstwem działania wirusów opryszczki lub wirusów ospy wietrznej-półpaśca.

Najczęstszymi objawami, jakie mogą u nas wystąpić i sugerować, że mamy do czynienia z zapaleniem ucha zewnętrznego jest przede wszystkim ból ucha, który będzie nasilał się podczas ruchów żuchwą lub w wyniku nacisku na skrawek ucha oraz obrzęk okolicy, w której występuje stan zapalny. Ponadto możemy zaobserwować wyciek surowiczej lub ropnej wydzieliny z otworu słuchowego o nieprzyjemnym zapachu, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych, a także świąd ucha, osłabienie i ogólne złe samopoczucie. Czasami może pojawić się gorączka, a w niektórych przypadkach nawet niedosłuch.

Nieleczony stan zapalny może spowodować rozszerzenie się infekcji na ucho środkowe lub wyrostek sutkowy lub objąć procesem zapalnym małżowinę, a także doprowadzić do utraty słuchu. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować pierwszych objawów zapalenia i nie pozwolić na rozszerzenie się stanu chorobowego na dalsze tkanki i elementy ucha.

Podstawowym badaniem w takiej sytuacji jest badanie laryngologiczne. Polega ono na stwierdzeniu przez lekarza specjalistę typowych zmian chorobowych. Czasami niezbędne jest również wykonanie wymazu z ucha do testów mikrobiologicznych, a także zdjęcia rtg kości skroniowej celem wykluczenia zapalenia wyrostka sutkowego lub usg ślinianki przyusznej. Leczenie polega na przyjmowaniu do otworu słuchowego przepisanych przez lekarza laryngologa antybiotyków, najczęściej w formie kropli, a w poważniejszych przypadkach w formie doustnej. Ponadto zaleca się również systematyczne oczyszczanie przewodu słuchowego przez lekarza. Należy jednak pamiętać, że w trakcie leczenia powinniśmy powstrzymać się od samodzielnego usuwania woskowiny, ponieważ tego typu manipulacje mogą powodować zaostrzenie się stanu zapalnego.

Zapalenie ucha środkowego – czy wiesz, jakie są przyczyny, objawy, a w sytuacji zaniedbania – skutki?

Zapalenie tego odcinka ucha – ucha środkowego, w większości przypadków dotyczy niemowląt i małych dzieci. Statystyki mówią, że blisko 90% pociech chorowało na tą przypadłość przynajmniej raz w życiu, a ok. 60% z nich – wielokrotnie. Najczęściej zaobserwowano występowanie tej choroby u niemowląt oraz dzieci w wieku przedszkolnym, a także nasilenie tego typu objawów w okresie jesienno-zimowym. Specyfika tych statystyk związana jest przede wszystkim z charakterystyczną dla tego wieku budową anatomiczną trąbki słuchowej. Jest ona bowiem wtedy szersza i krótsza, zorientowana bardziej w poziomie, co zdecydowanie przekłada się na łatwiejsze dostawanie się drobnoustrojów z jamy nosowo-gardłowej do ucha środkowego i zakażania tych okolic. Dlatego też przyjmuje się, że większość z przypadków zapalenia ucha środkowego ma początek w infekcji górnych dróg oddechowych.

Z czego może wynikać niedrożność trąbki słuchowej? Już mówimy. Niedrożność, a w konsekwencji zapalenie trąbki Eustachiusza jest związana z obrzękiem zapalnym w obrębie jej ujścia, z alergiami, przerostem migdałka gardłowego, a nawet polipami czy dużo poważniejszymi sytuacjami – z naciekami nowotworowymi. Stanom zapalnym ucha środkowego u dzieci sprzyja również refluks żołądkowo-przełykowy, wady wrodzone twarzoczaszki oraz zaburzania odporności czy przebywanie w pomieszczeniach, w których występuje dym tytoniowy.

W zależności od przebiegu i zaawansowania choroby możemy wyróżnić trzy rodzaje zapalenia ucha środkowego:

• ostre zapalenie ucha środkowego – jest sytuacją, w której stwierdza się stan zapalnych w jamie bębenkowej przy zachowaniu ciągłości jej błony. W przebiegu tej choroby stwierdza się również obecność infekcji górnych dróg oddechowych. Schorzenie to może być wywołane zarówno przez wirusy, w tym wirusy grypy, RSV, rynowirusy czy adenowirusy, jak również przez bakterie, np. pneumokoki lub pałeczki Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis;
• wysiękowe zapalenie ucha środkowego – może być wywołane przez wirusy lub bakterie, tak jak ostre zapalenie ucha środkowego, a do objawów tego rodzaju stanu zapalnego zalicza się obecność jałowego płynu w błonie bębenkowej oraz pogorszeniu się słuchu przy założeniu, że nie nastąpiło jej przerwanie ciągłości, a poza tym występuje brak istotnych cech zapalenia. Tego typu schorzenie, jeśli jest nieleczone, może doprowadzić do trwałego uszkodzenia słuchu, jak również nieodwracalnych zmian w obrębie ucha środkowego;
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego – ten rodzaj zapalenia odznacza się przewlekłym procesem zapalnym z wystąpieniem ubytku błony bębenkowej. Typowym objawem tego typu schorzenia jest surowiczy lub ropny wyciek z ucha oraz niedosłuch. Infekcja jest wynikiem nadkażenia bakteriami.

W tym wypadku postawienie odpowiedniej diagnozy opiera się na badaniu laryngologicznym i ocenie stanu błony bębenkowej, badaniu słuchu, a także w przypadku wystąpienia wycieku z ucha, badaniu wydzieliny. Czasami lekarz może zlecić wykonanie tomografii. Wszystkie te czynności pozwolą specjaliście na rozpoznanie konkretnej postaci choroby, a w następstwie dobraniu do stanu faktycznego odpowiedniego leczenia. Jeśli podłożem zapalenia będzie przerośnięty migdałek lub polipy, z całą pewnością lekarz zaleci ich usunięcie. W przypadku ostrego zapalenia ucha leczenie sprowadza się do podania antybiotyku (przeważnie przez okres 10 dni) oraz leczenia wspomagającego związanego z obniżeniem gorączki, zmniejszeniem dolegliwości bólowych i podaniem leków zmniejszających obrzęk ujścia trąbki słuchowej. Natomiast w sytuacji wystąpienia wysiękowego zapalenia ucha niezbędna może być ingerencja lekarska związana z nacięciem błony bębenkowej, tzw. paracenteza oraz założenie dreników odprowadzających nadmiar wydzieliny. W przypadku stwierdzenia przewlekłej postaci zapalenia ucha niezbędne jest leczenie operacyjne.

Dlatego należy pamiętać, że nieleczone zapalenie ucha środkowego może przenieść się na ucho wewnętrzne, co w rezultacie grozi poważnymi powikłaniami, w tym perforacją błony bębenkowej, zniszczenia kosteczek słuchowych oraz tympanosklerozą (niedosłuchem przewodzeniowym związanym z odkładaniem się złogów kolagenowo-wapniowych w jamie bębenkowej). Jednak to nie wszystko, co może nas spotkać, gdy zbagatelizujemy nasz stan. Możemy doznać porażenia nerwu twarzowego, zapalenia ucha wewnętrznego, a także powikłań wewnątrzczaszkowych, w tym ropni mózgu czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, itd.. Musimy mieć również świadomość, że większość z tych powikłań może zakończyć się trwałą głuchotą, co w rezultacie w przypadku dziecka przekłada się na jego zaburzony rozwój psychofizyczny.

Do najczęstszych objawów zapalenia ucha środkowego możemy zaliczyć: silny, tętniący ból ucha, pogorszenie słuchu (objaw ten jest często jedynym objawem występującym przy postaci wysiękowej, dziecko wówczas nie reaguje na wołanie, podgłaśnia telewizor podczas oglądania bajek), uczucie rozpierania, gorączka, złe samopoczucie, niepokój lub brak apatytu, a także wyciek surowiczy lub ropny z ucha (obecny w postaci przewlekłej i z perforacją błony bębenkowej).

Zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika) – co powoduje, jakie są skutki nieleczenia, a przede wszystkim jak je leczyć

Ten rodzaj zapalenia ucha jest najczęściej wynikiem nieleczonego stanu zapalnego w obrębie ucha środkowego, czyli powikłaniem po zapaleniu przewlekłym. Rzadziej może być wynikiem przedostania się drobnoustrojów chorobotwórczych z opon mózgowo-rdzeniowych lub z krwi. Niezwykle rzadko występuje w wyniku urazu lub choroby autoimmunologicznej. Jest to poważne schorzenie, które nieleczone może doprowadzić do groźnych powikłań, a nawet do utraty słuchu.
Tak jak przy poprzednich zapaleniach, tak i tu przyczyną wystąpienia procesu zapalnego w uchu wewnętrznym mogą być zarówno wirusy (różyczka, odra, świnka, cytomegalia, ospa wietrzna-półpasiec) oraz bakterie (meningokoki, pneumokoki, pałeczki Haemophilus influenzae, prątki gruźlicy), a także pierwotniaki z rodziny Toxoplazma gondii.

Ten rodzaj zapalenia może mieć przebieg zarówno ostry, jak i przewlekły, a objawy, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do konsultacji lekarskiej to:

• ogólne złe samopoczucie, a także zmęczenie;
• zaburzenie równowagi;
• zawroty głowy;
• pogorszenie słuchu lub wystąpienie głuchoty;
• szumy uszne;
• nudności i/lub wymioty;
• jak również oczopląs.

Rozpoznanie opiera się na badaniu laryngologicznym, neurologicznym, a także na badaniach obrazowych, w tym: rezonansie magnetycznym oraz badaniu rtg kości skroniowej. Ten rodzaj zapalenia ucha wymaga od nas hospitalizacji połączonej z intensywnym leczeniem, związanym przede wszystkim z dożylną antybiotykoterapią oraz drenażem ucha środkowego, a czasami nawet usunięciem błędnika, wykonywanym w warunkach operacyjnych.

Do powikłań związanych z nieleczeniem zapalenia ucha wewnętrznego możemy zaliczyć:

• całkowitą utratę słuchu;
• trwałe uszkodzenie narządu równowagi;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• ropnie mózgu lub móżdżku
• zapalenie kości skroniowej.

Wszystko to sprawia, że pojawienie się, którejś z dolegliwości powinno nas zastanowić, skłonić do kontaktu z lekarzem specjalistą.